In Vlaanderen mag je bijna nergens nog zwemmen in open water. In Turnhout is het overal verboden. “Waar is de tijd dat kinderen en hun ouders bij heet weer nog in een beek of een vijver konden springen om zich te verkoelen, zonder een boete te riskeren?” Wannes Starckx, Veerle Van den Bosch en Seppe Joris van vzw De Natte Droom vragen het zich af, samen met een paar honderd volgelingen op Facebook.

De zwemcultuur die Vlaanderen ooit had,” zegt Wannes, “is op twee generaties tijd bijna helemaal teloorgegaan. Zorgeloos in open water zwemmen en ravotten: we kennen dat nog van in films zoals de Witte Van Sichem. Je moet al minstens een vijftiger zijn om het zelf gedaan te hebben.”

Verbieden is onveilig

Het kan ook anders. “Er zou al veel veranderen als je de wetgeving zou omdraaien. Vlarem zegt dat het overal verboden is te zwemmen, tenzij het expliciet is toegestaan,” weet Veerle Van den Bosch. “Veel landen doen het net andersom. Zwitserland bijvoorbeeld, maar ook Schotland en alle Scandinavische landen. Daar mag je overal zwemmen en spelen in open water, tenzij het uitdrukkelijk verboden is. En dan zijn er nog een reeks landen die een gulden middenweg bewandelen, Engeland en Duitsland bijvoorbeeld. Ook daar zijn de liefhebbers van waterpret nog altijd een pak beter af dan bij ons. Wij zijn echt wel de slechtste leerling van de klas. Op een Europese kaart waarop de mogelijkheden tot ‘openwaterzwemmen’ aangeduid zijn, is Vlaanderen een blinde vlek.”

“Zwemmen en spelen in open water zou normaal moeten zijn, geen kattenkwaad.”

“Dat heeft met verantwoordelijkheid te maken,” zegt Seppe Joris. “Wie draait er voor op als er iets gebeurt? Die angst overheerst. Maar eigenlijk is het simpel. Je kan die verantwoordelijkheid perfect bij de zwemmer leggen. Zwemmen op eigen risico, dus. Zoals in veel andere landen.”

“En het opvallende”, voegt Wannes Starckx toe, “is dat er in al die landen die het openwaterzwemmen omarmen minder ongevallen gebeuren dan in Vlaanderen. Dat bewijst dat mensen echt wel kunnen omgaan met de verantwoordelijkheid die je hen geeft. Overbescherming is nergens voor nodig. Het geeft ook aan dat een algemeen zwemverbod een omgekeerd effect heeft op de veiligheid. Wie tijdens een hittegolf gekookt wordt als een kreeft op zijn appartementje, gaat toch op zoek naar verkoeling. Om boetes te vermijden, gaat men dan ver uit het zicht het water in, of bij valavond of zelfs ’s nachts. Zo gebeuren er ongelukken. Ook omdat er nergens voorzieningen zijn. In landen waar men wel in de vrije natuur mag zwemmen, zie je links en rechts steigers of trapjes om gemakkelijk in en uit het water te kunnen.”

Informatieplicht

Maar er is niet alleen het probleem van de verantwoordelijkheid. Er is ook de kwestie van de kwaliteit van het water die niet gekend is. Seppe Joris: “In het algemeen is de kwaliteit van het water in Vlaanderen ferm verbeterd. Dat is gewoon zo. Het zou zomaar kunnen dat het water op de meeste plaatsen proper genoeg is om in te zwemmen, maar zeker weten doen we dat niet. In Zwitserland, maar ook in Nederland, kan een leek de kwaliteit van het water nagaan. Bij ons niet. De kwaliteit van het water kennen is wel een voorwaarde om veilig te kunnen zwemmen. Op dat vlak is er dus ook nog werk aan de winkel. In Zwitserland is er zelfs een informatieplicht: de overheid is verplicht de burger op een duidelijke manier te informeren over de waterkwaliteit.”

Wannes Starckx: “Je kan trouwens argumenteren dat je ook de kwaliteit van het slib zou moeten kennen, want daar sta je uiteindelijk met je voeten in. Al vind ik ook dat je daar niet mee moet overdrijven. Je moet het binnen zijn context zien. Zwemmen doe je maar af en toe en geen uren aan een stuk. De risico’s zullen wel meevallen, zelfs als de bodem niet voor de volle 100% proper is.”

Het Stadspark heeft zijn rug naar de Aa gedraaid. Het lijkt wel symbolisch.

Geen cowboys

“Laten we duidelijk zijn: wij zijn geen cowboys. We vragen geen onmogelijke en geen onverantwoorde dingen. Natuurlijk weten wij ook dat je nooit overal zal mogen zwemmen. Dat je in een kanaal de scheepvaart niet mag belemmeren, is nogal logisch. Even vanzelfsprekend is het dat je geen hordes mensen naar vijvers in natuurreservaten moet lokken. We willen er gewoon voor zorgen dat er in elke regio een paar plaatsen zijn waar je vrij in open water moet kunnen ravotten. Ik denk aan delen van de Visbeek. Of aan de Aa, bijvoorbeeld tegen het Stadspark. Hoe zalig zou dat zijn? Nu heeft het Stadspark – het lijkt wel symbolisch – zijn rug naar de Aa gedraaid. Zonde toch? Ik droom er ook van om te kunnen zwemmen in de zwaaikom aan de Oude Kaai. Dat kan perfect. In Londen worden er zwembaden aangelegd in de Thames. In Parijs zwemt men in de Seine, in afgebakende pontons. Als het in Londen en Parijs kan, kom me dan niet vertellen dat het in Turnhout onmogelijk is. We moeten alleen zeker weten dat de waterkwaliteit goed genoeg is.” “Nu is waterpret in de vrije natuur overal verbannen, met als gevolg dat een eenvoudig zwempartijtje bijna een daad van verzet geworden is. Wie het doet, haalt kattenkwaad uit. Dat moet veranderen. We moeten het weer normaal gaan vinden om in de natuur het water in te springen. Zonder ervoor te moeten betalen in recreatiedomeinen of pretparken.”

Sociale en ecologische argumenten

“Laten we niet vergeten dat niet iedereen daar het geld voor heeft,” zegt Veerle Van den Bosch. “Niet iedereen kan een zwembad laten aanleggen in zijn tuin en niet iedereen kan een zwemabonnement betalen. Als je ‘op de kleintjes moet letten’ om rond te komen, zijn dat de zaken die er overschieten. Waterpret is niet voor iedereen weggelegd. Dat is dus ook een sociaal probleem. Openwaterzwemmen biedt er een oplossing voor. Daarnaast is het veel milieuvriendelijker om te zwemmen in water dat in de natuur voorhanden is in plaats van privézwembaden te laten vollopen met leidingwater.”

Wannes Starckx: “Turnhout mag de titel ‘kindvriendelijke stad’ voeren en is daar terecht trots op. Maar het zou die titel nog extra glans geven als openwaterzwemmen mogelijk zou zijn. Op warme dagen zie je aan de fonteintjes op de Grote Markt hoe groot de behoefte is aan waterpret. Tof dat er zo goed in gespeeld wordt. Maar laten we nog een stap verder gaan en ook zwemmen en ravotten in open water mogelijk maken. Daar kan onze vzw niet alleen voor zorgen, want dat moet op Vlaams niveau geregeld worden. Maar in tal van gemeenten zijn er initiatieven zoals het onze. Er broeit iets. Dat momentum moeten we grijpen.”

Tekst: Roel Sels
Foto: Geert Maes